Làng dệt Thổ cẩm Mỹ Nghiệp

Mỹ Nghiệp là làng nghề dệt thổ cẩm truyền thống nổi tiếng của người Chăm ở Ninh Thuận. Nét độc đáo của làng nghề cổ này chính là việc người dân dệt thổ cẩm theo phương pháp thủ công, lưu giữ dấu ấn văn hóa Chăm còn mãi với thời gian. Đến Mỹ Nghiệp, du khách sẽ tận mắt chứng kiến những người phụ nữ Chăm cần mẫn luồn từng sợi chỉ dệt thổ cẩm, có khi mất mấy ngày mới xong. Cả làng hiện có hơn 500 thợ dệt lành nghề. Nhiệm vụ dệt vải dành cho phụ nữ, còn nam giới thì cắt may thổ cẩm thành những sản phẩm cung cấp cho thị trường.

Hiện nay các làng dệt Thổ cẩm vẫn còn những chiếc khung dêt cổ truyền bằng gỗ Gõ, gỗ Trắc được đóng cách đây hàng trăm năm. Các giàn cán bông, cung bắn bông, xa quay kéo sợi vẫn còn thông dụng. Bông hái về phơi khô, cán lấy hột, dùng cung bắn cho bông bung ra trải thành lớp mỏng, lấy thanh tre cuộn lại thành con bông rồi móc vào xa quay kéo sợi. Muốn sợi chắc không bị đứt, bị xù lông khi dệt thì đem ngâm nước cơm, sau đó chải sợi, phơi khô, đánh ống. Nếu muốn sợi có màu lục thì nhuộm với cây tràm, màu đỏ nhuộm với lá trâm bầu, màu vàng từ cây trừng...

Làng nghề dệt Mỹ Nghiệp - là thương hiệu của dân tộc Chămở Phan Rang - Tháp Chàm, tỉnh Ninh Thuận.

Khi dệt, người thợ mắc sợi trên khung rồi ngồi trước khung đưa tay lòn con thoi qua lại và dùng dao dệt dập sợi tạo tiếng kêu lách cách ngắt nhịp đều đều rất vui tai. Muốn tạo mô típ hoa văn, người làm thợ lành nghề có thể “bắt bông” cách điệu với những họa tiết mang đậm bản sắc văn hóa Chăm. Từ bốn hoa văn cổ truyền: xanh két, vàng cúc, trắng, đen đi trên nền đỏ, người thợ có thể tạo ra các loại sản phẩm như túi xách, ví khăn, dây thắt lưng, thích hợp với nhu cầu và thị hiếu của du khách và người tiêu dùng.

Không dừng lại ở các loại sản phẩm thô, làng dệt Mỹ Nghiệp còn có cơ sở chế tác ra những mẫu mã như túi xách, ví, ba lô bằng thổ cẩm để tiêu thụ trong nước và xuất khẩu đi Nhật Bản, Đức, Pháp, Mỹ, đồng thời tạo công ăn việc làm cho nhiều lao động và góp phần thúc đẩy làng nghề phát triển.

Làng Gốm gọ Bình Đức

Làng Gốm gọ truyền thống của người Chăm tại thôn Bình Đức – xã Phan Hiệp, huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận. Đến đây du khách được chứng kiến cách làm gốm theo phương pháp cổ truyền đã có hàng trăm năm trước, xem các công đoạn nhào đất, tạo hình các loại sản phẩm nồi, lò đốt … của người thợ.

Đất để làm ra sản phẩm được lấy tận mỏ đất ở sông Phan, sau đó thuê xe chở về để sử dụng từ từ. Việc tạo hình cho sản phẩm còn giữ nguyện vẹn cho tới ngày nay với chiếc bàn tròn nhỏ để tạo hình cho các sản phẩm gốm được đóng cố định, người thợ đi vòng quanh cái bàn để hình dáng của sản phẩm theo như ý của mình. Sau khi hoàn thiện xong phần tạo hình, người thợ đi vòng dùng thanh tre nhỏ uốn cong để gọt bớt những chỗ dư thừa trên sản phẩm.

Khi các công đoạn chỉnh sửa sản phẩm đã xong, người ta đem sản phẩm ra phơi nắng cho khô rồi đưa đi nung. Cách nung gốm ở đây cũng thật đặc biệt, gốm được đặt lên mặt sân, sau đó phủ rơm rạ, lá dừa khô rồi nổi lửa đốt, khi lửa tàn thì sản phẩm cũng vừa chín, Để trang trí màu cho sản phẩm, lúc gốm vừa dỡ ra khỏi lò đang còn nóng người thợ dùng nước chế từ trái thị vẩy lên sản phẩm, khi nguội sẽ tạo thành những đốm sao tròn màu nâu đen trông đẹp và rất lạ mắt.

Hiện nay làng gốm Bình Đức - Bắc Bình có khoảng 40 hộ, trong thời gian tới theo chủ trương mở rộng làng nghề gốm của tỉnh Bình Thuận, chắc chắn số hộ nghề sẽ tăng lên để đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng và du khách.

Làng Gốm Bàu Trúc Ninh Thuận

Làng gốm Bàu Trúc (tiếng Chăm gọi là Palay Hamuk) nằm cách thị xã Phan Rang – Tháp Chàm khoảng 10 km về hướng Nam. Toàn làng có 440 hộ với 2.887 nhân khẩu dân tộc Chăm, trong đó 80% số hộ dân gắn bó với nghề gốm truyền thống.

Ở làng Bàu Trúc, tất cả phụ nữ Chăm đều biết làm gốm. Các cháu gái 12 – 15 tuổi bắt đầu học nghề gốm, khi có chồng phải biết làm đủ các sản phẩm từ ấm đất đến lu đựng nước. Sắc đỏ gốm nung đã thấm vào máu thịt bà con. Cả tỉnh Ninh Thuận có hàng chục làng Chăm nhưng chỉ có bàn tay phụ nữ và đất sét làng Bàu Trúc mới làm được đồ gốm. Người làm đồ gốm gửi tình cảm tâm linh vào từng nét hoa văn. Vì vậy, sàn phẩm của mỗi người thợ có những “tiếng nói” riêng không thể trộn lẫn được. Mỗi sản phẩm đã bán đi 5 – 10 năm khi gặp lại họ vẫn nhận được mặt hang do tay mình làm ra.
Bàu Trúc được ví như một “bảo tàng sống” của nghệ thuật tạo hình gốm đất nức tiếng trong và ngoài nước. Cùng với làng gốm Bát Tràng, gốm Bầu Trúc là một trong hai làng gốm cổ xưa nhất Việt Nam, xếp vào hàng cổ xưa nhất Đông Nam Á.Khác với sự tinh tế trong gốm Bát Tràng, gốm Bầu Trúc được các nghệ nhân dùng tay tạo nên, không dùng bàn xoay, đường nét không được mềm mại, uyển chuyển, các họa tiết được tạo hình từ những vật dụng như muỗng, nắp chai,..rất đơn sơ nhưng đậm chất dân tộc và con người trong mỗi sản phẩm

Theo thống kê, trên 95% trong hơn 400 hộ làng Bàu Trúc sinh kế bằng nghề gốm. Người dân Bàu Trúc khá nhạy bén nên sản phẩm gốm ngày càng đa dạng. Ngoài các mặt hàng truyền thống như: Chum, vại, nghệ nhân Bàu Trúc còn chế tác tháp Chăm siêu nhỏ, tượng nữ thần Siva, thiếu nữ Chăm Pa... Thậm chí, những chiếc lục bình cao đến trên 2 m cũng được người Bàu Trúc sản xuất thành công.

Làng nghề đá Mỹ nghệ Non Nước

Làng nghề đá mỹ nghệ Non Nước, thuộc phường Hòa Hải, quận Ngũ Hành Sơn, TP. Đà Nẵng. Đây là nơi sản xuất đồ mỹ nghệ bằng đá cẩm thạch nổi tiếng khắp trong và ngoài nước. Có lẽ không ai đến Ngũ Hành Sơn mà lại không ghé thăm làng nghề này. Làng được hình thành vào thế kỷ 18 do nghệ nhân người Thanh Hóa tên Huỳnh Bá Quát khai phá.

Làng nghề đá mỹ nghệ này là sự giao thoa giữa nền văn hóa người Việt Cổ và Chăm mang đến sự đa dạng, phong phú cho những sản phẩm của làng nghề này. Sau này, khi đất nước có sự giao lưu với văn hóa thế giới, các nghệ nhân trên khắp thế giới đến đây học hỏi, trao đổi kinh nghiệm, từ đó tượng nghệ thuật phát triển mạnh mẽ cho đến nay.bằng sự sáng tạo và cần cù của mình, những nghệ nhân đã tạo ra những đứa con tinh thần vô cùng tinh tế, sắc sảo, tỉ mĩ, đa dạng về kiểu dáng khiến cho không ít những du khách đến đây tham quan đều trầm trồ, khen ngợi.

Nguyễn Hữu Phước
Phó Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam